Cumalıkızık Köyü tam bir zaman kapsülü. İnsan taş döşemeli dar sokaklar boyunca uzanan mor, mavi ya da sarı renklere boyanmış, kerpiç, tahta ve taş karışımı evleri gördüğünde köyün iyi korunmuşluğu karşısında hayrete düşüyor. Malum, şeceremizin kabarık olduğu bir konu.
Tarihi 1300’lü yıllara dayanan köyde betonarme bina yok denecek kadar az, tüm evler aslına uygun olarak restore edilmiş. Bu evler tipik olarak cumbalı, iç avlulu ve en güzeli bu avluları restoran olarak işletiyorlar… Öyle çanak antenmiş, ışıklı tabelalarmış gibi görüntü kirlilikleri de yok.
Aslında zamanında 15 adet kızık köyü varmış ama Kurtuluş Savaşı, sel, gecekondulaşma gibi çeşitli sebeplerle yok olmuşlar. Buranın nasıl paçayı kurtardığına dair hikayeleri aşağıda geniş geniş anlatırız.
Ancak köydeki işletmeler, köyün çehresi gibi tahmin edici değil. Cumalıkızık’a kahvaltı için gelenlerdenseniz hayal kırıklığına uğramanız çok muhtemel. O konuyu da aşağıdaki kahvaltı bölümünde detaylıca anlatacağız. Okumadan gitmeyin. Bir de köy oldukça ticarileşmiş. Kapalıçarşı‘da yürürken olduğu gibi ısrarlı mekancılar ve tezgahtarlardan yoruluyorsunuz.
Cumalıkızık Bir UNESCO Dünya Mirası
Köy, iyi korunmuşluğu ve Osmanlı’nın kuruluşundaki önemi sebebiyle 2014’te UNESCO Dünya Miras Listesi‘ne kabul edilmiş, başka bir değişle tüm insanlık için önemli bir yer olarak kabul ediliyor. Zaten Kınalıkar dizisinin burada çekilmesi sebebiyle Türkiye’de ün kazanmış olan köy, böylece yabancıların da uğrak yerlerinden biri olmuş.
Yerli yabancı turistler buraya akın etse de teyzeler ne şalvarlarını, ne de meyve bahçelerini terk etmişler. Tonton elleriyle gözlemeler mantılar yapıp, Uludağ’ın eteklerindeki köyde misafirlerini ağırlıyorlar.
Cumalıkızık’ı çok beğendik. Fotoğrafçılığa, mimariye, Osmanlı tarihine ya da sadece estetik yerlere meraklı olanların çok keyif alacağı bir yer. Haftasonları Bursalıların favori kahvaltı mekanı oluyor, dolayısı ile 10’dan sonra sandalye kapmaca başlıyor. Yaz, kış bu böyle. Diyeceğimiz o ki, kahvaltıya gelecekseniz erken gelin.
Ne Kadar Zaman Ayırmalı
Buraya 1 -2 saat ayırmanız yeterli olur. Cumalıkızık’ta kahvaltı yapacaksanız üzerine bir saat daha ekleyin, ama aşağıdaki kahvaltı bölümündeki yorumlarımızı okuyarak karar verin. Gelmişken mevsimine göre ilkbahar – yaz böğürtlen ve ahududu, sonbahar -kış kestane almadan gitmeyin 🙂
Cumalıkızık’ın Tarihi
Cumalıkızık yaklaşık 1300’lü yıllarınca kızıklar tarafından kurulmuş bir yerleşim yeri (bugün gördüğümüz yapılarsa aşağı yukarı 150 yıllık).
Kızıklar kim?
Kızık, konar göçer Oğuz Türkleri‘ne verilen isim. 13. yüzyılın başlarında Moğolların saldırılarından kaçarak Orta Asya’dan Anadolu, İran ve Suriye gibi geniş bir coğrafya kendilerine yeni yurtlar edinmişler. Bursa’ya yerleşmelerinin de 1306 civarında Bursa‘ya yerleştikleri sanılıyor. Bursa merkezdeki hanlar ve burası gibi civar köyler arasındaki ticari ilişkilerin Osmanlı İmparatroluğu’nun doğuşunda önemli rolü olduğu düşünülüyor.
İsmindeki Kızık buradan geliyor ama tabi ki bir de halk kendine göre yakıştırmalarda da bulunmuş: İşte burası dar bir vadide olduğu için kısık kelimesinden kızık türetilmiş vs gibi. Ama aslında burada bir sürü Kızık Türk’ü köyü olduğunu, onlara karakter veren şeye göre bir sıfat aldıklarını, değirmeni çok olana Değirmenlikızık, içinden dere geçene Derekızık gibi isimler verildiğini biliyoruz. Burası da ismini civar köylerden insanların cuma namazı için buraya gelmesinden almış.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Beşiklerinden
Cumalıkızık, Bursa ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşuna tanıklık etmiş, bir Dünya Savaşı, bir de Kurtuluş Savaşı atlatmış bir köy. Atlatmış diyoruz çünkü zamanında 15, hatta belki daha fazla kızık köyü varmış ancak savaş sırasında diğerleri yakılarak yok olmuşlar.
Yerli teyzelerle muhabbet ederken buranın nasıl ayakta kaldığını sorduk, onlar da bize savaşı yaşayan annelerinden ve babalarından duyduklarını anlattılar: Aslında köyü koruyabilecek kimse yokmuş çünkü herkes cephedeymiş. Diğer köylerin yağmalandığını duyan köylüler, kendi köylerini kurtarmak için ne erzakları, ne de yakınlarda erzağa ihtiyaç duyan Türk askerleri olduğu halde bir çocuğu askere erzak götürür gibi dağa yollarlar. Dönüşte de çocuk Yunanlar’a bilerek yakalanır. Çocuğa kaç asker var diye sorarlar. Çocuk “Ohooo, yüzlerce” diyince, onlar da apar topar köye bir zarar veremeden çekilirler. Gerçek mi bilmiyoruz tabi 🙂
Fakat böylesine otantik ve önemli bir yerleşim yerinin tarihi ve anıtsal değerinin anca 80’lere gelindiğinde anlaşılmaya başlandığı görülüyor. İlk olarak 1980’de Anıtlar Yüksek Kurulu’nun kararı ile Cumalıkızık koruma altına alınıyor ve burada izinsiz tek bir çivi bile çakılması yasaklanıyor. Zaten çok geçmeden 1981’de de Kentsel ve Doğal Sit Alanı ilan ediliyor. 2000’de de UNESCO tarafından önce Dünya Mirası Geçici Listesi’ne ardından 2014 yılında ise Bursa’yla beraber Dünya Mirası Listesi’ne giriyor.
Cumalıkızık’ta Nerede Kalınır
Bize kalırsa Cumalıkızık günübirlik gitmek için çok uygun, biz de kalmadık zaten. Köyde uzun keyifli bir kahvaltı, sokakları karış karış gezmek, her yeri fotoğraflamak ve köylülerden alışveriş yapmak derken ne yaparsanız yapın 2-3 saati geçeceğini sanmayız. Yine de gidip gelmek çok yorucu derseniz Bursa’da ya da Cumalıkızık’ta kalmak diğer opsiyonlar. Cumalıkızık’ta bir çok ev pansiyon ya da cafe / restoran olarak işletiliyor.
