Bir acil kontrasepsiyon ilacı olan ertesi gün hapı, yüksek miktarda sentetik progesteron hormonu veya progesteronun etkisini göstermek adına uyardığı reseptörlerini bloke etme özelliği gösteren maddeleri içerir. Bu hap temel olarak korunmasız olarak girilen cinsel ilişki sonrasında, planlanmamış gebeliklerin oluşumunu engellemek için kadınlar tarafından ağızdan alınan bir ilaçtır. İlaç içeriğinde yer alan yüksek düzeyde progesteron hormonu, kadın yumurtasının erkek üreme hücresi sperm tarafından döllenme ihtimalini azaltmasının yanı sıra, döllenen yumurtanın da uterusa (rahim içine) tutunmasını engelleyerek, gebelik oluşumunu engeller.
Doğum kontrol ilaçlarının aksine ertesi gün hapı, düzenli kullanım gerektirmez ve gebelik istenmeyen ilişki sonrasında bir ya da iki doz olarak alınır. Bu yüzden bir doğum kontrol yöntemi olarak algılanmaması gereken ertesi gün hapı, korunmasız cinsel ilişki, kondom yırtılması gibi beklenmedik durumlarda kullanılmalıdır. Cinsel ilişki sonrasında gebeliği engelleme şansı, ilacın ne kadar erken kullanıldığıyla da bağlantılı olan doğum kontrol hapları, ilişki sonrası 5. günde alındığında etki etmeyebilir.
Ertesi gün hapı, korunmasız ilişki sonrasındaki ilk 24 saatte alındığında, planlanmamış gebelik oluşumlarının yaklaşık olarak %98’ini engeller. Cinsel yolla bulaşan hastalıkların bulaşmasını önleme konusunda ise hiçbir koruyucu etkisi bulunmayan ertesi gün haplarının yalnızca beklenmedik durumlarda gebeliği önlemek amacıyla kullanılması gerektiği unutulmamalıdır. Ertesi gün hapı nasıl kullanılır sorusunu yanıtlamadan önce ertesi gün hapı nedir bunu iyi anlamak gerekir.
İçindekiler
- 1 Ertesi Gün Hapı Nedir?
- 2 Ertesi Gün Hapı Ne Zaman Kullanılır?
- 3 Ertesi Gün Hapı Nasıl Kullanılır?
- 4 Ertesi Gün Hapı Kaç Gün Etkilidir?
- 5 Ertesi Gün Hapı Nasıl Koruma Sağlar?
- 6 Ertesi Gün Hapının Yan Etkileri Nelerdir?
- 7 Ertesi Gün Hapının Kullanımı Sonrası Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar Nelerdir?
- 8 Ertesi Gün Hapı Ne İşe Yarar?
Ertesi Gün Hapı Nedir?
Ertesi gün hapı, eczanelerde reçetesiz olarak satılan yüksek progesteron hormonu içerikli bir ilaçtır. Gebeliğin planlanmadığı zamanlarda korunmasız olarak cinsel ilişkiye girilmesinin ardından kullanıldığında gebelik oluşumunu engelleme konusunda etkilidir. Ertesi gün hapının, isminden dolayı cinsel ilişkiden sonraki gün kullanılması gerektiği sanılsa da, gebelik ihtimali söz konusu olan ilişki sonrasında ne kadar çabuk alınırsa o kadar etkilidir. İlişki sonrası ilk 12 saat içinde alındığında olası gebeliği engelleme ihtimali %90 civarındayken, ikinci gün alındığında bu oran %75’e geriler. 5. günün sonunda ise etki etmeyeceği kabul edilir.
Ertesi Gün Hapı Ne Zaman Kullanılır?
Acil kontrasepsiyon (korunma) yöntemi olarak düşünülmesi gereken bu ilaçlar, gebeliği kesin olarak engellemediği için doğum kontrol yöntemi olarak kabul görmez. Ertesi gün hapı, doğum kontrol yöntemlerinden hiçbirinin uygulanmadığı durumlarda yalnızca cinsel ilişki sonrasında geçici olarak, âdet döngüsünün herhangi bir zamanında kullanılabilir. Âdet dönemi içinde gebelik ihtimalinin en yüksek olduğu ovulasyon ya da farklı bir deyişle yumurtlama döneminde bile alındığında, içeriğindeki yüksek progesteron hormonu yumurtanın sperm tarafından döllenmesini güçleştirir. Yumurta, ilaç alınana kadar döllenmiş olsa dahi döllenen yumurta, rahme tutunamaz. Böylece gebelik oluşumu engellenmiş olur. Bir doğum kontrol yöntemi olmayan ancak korunmasız ilişki sonrasında gebelik oluşumunu yüksek oranda engelleyen ertesi gün hapının kullanımı, korunmanın unutulduğu ve kondom yırtılması gibi beklenmedik durumlarla sınırlandırılmalıdır.
Levonorgestrel ve ulipristal, ertesi gün haplarının içeriğindeki temel etken maddelerdir. Bu iki ayrı etken maddeli ilaçlar farklı mekanizmalar üzerinden etki göstererek korunmasız ilişki sonrasında gebeliğin oluşumunu önlemede kullanılabilir. Levonorgestrel acil kontrasepsiyon uygulamaların Dünya Sağlık Örgütü tarafından gebeliğin önlenmesi adına kullanımı onaylanmış bir ilaçtır. Bu etken madde sentetik bir progesteron hormonu türevidir ve vücuttaki bu hormonun reseptörlerine bağlanarak etki gösterir. Çeşitli fizyolojik etkileri doğrultusunda ovulasyonu (yumurtlamayı) ve hali hazırda salgılanmış olan yumurtanın döllenmesini veya çatlamasını engelleme sureti ile etki gösterir.
Ulipristal ise progesteron reseptörlerine bağlanarak bu hormonun aktivitesini düzenleyici etki gösteren etken maddedir. Genel olarak rahim içi leiomyomatosis gibi oluşumların tedavisinde kullanılan bu etken maddeli ilaçlar, yumurtlamaya ve rahim içi dokuya yaptıkları etki nedeniyle acil kontrasepsiyon ilacı (ertesi gün hapı) olarak da kullanılabilir. Ulipristal içeren acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanımını takiben ilk 5 gün içerisinde progestin içeren başka bir doğum kontrol ilacının kullanılması önerilmez. Bu ilaçlar ulipristal etken maddeli ilaçlar ile etkileşime geçerek bu ilacın koruyucu özelliğini azaltıcı etki gösterebilir.
Doğum kontrol yöntemi gibi algılanarak düzenli kullanıldığında pek çok yan etkiye yol açabilen ertesi gün hapının uzun süreli kullanılması kesinlikle önerilmez. Eczanelerde tablet hâlinde satılan ilaçların kullanım dozları markalar arasında farklılık gösterebilir. Bazı ilaçlar tek kullanım ile etki ederken bazılarının iki kez ya da iki doz kullanılması gerekebilir. Bu yüzden ilaç alındığında eczacıya danışılmalı ve ilaç prospektüsü mutlaka dikkatle okunmalıdır. Ertesi gün haplarının örneğin hiv belirtileri gösteren bir aids hastalığına ya da hpv gibi hastalıklara yani cinsel hastalıklara karşı koruma sağlamadığı da unutulmamalıdır. Kişinin aktif ve düzenli bir cinsel hayata sahip olması ve gebelik planlamaması durumunda ertesi gün hapı kullanımı yerine doğum kontrol yöntemlerini kullanması önerilir.
Ertesi Gün Hapı Nasıl Kullanılır?
Doğum kontrol yöntemlerinin uygulanmadığı zamanlarda, korunmasız ve gebelik ihtimali bulunan cinsel ilişkilerden sonra kullanılması gereken ertesi gün hapı, cinsel ilişkinin ardından ne kadar çabuk alınırsa, gebeliği önlemede o kadar başarılıdır. Sanılanın aksine ertesi gün hapı, cinsel ilişkiden sonraki gün alınmak zorunda değildir. İlişki sonrasında 5. güne kadar alınabilen ilacın gebeliği engelleme şansı ne zaman alındığı ile direkt bağlantılıdır.
İlk 24 saat içinde alınan ilaç, gebeliği önlemede %98 oranında etkili iken bu oran 48. saatte %75’e geriler. Bu yüzden ertesi gün hapı, korunmasız olarak girilen cinsel ilişki sonrasında mümkün olan en kısa sürede oral yoldan alınmalıdır. Eczaneden alınan ilaç, prospektüsü dikkatlice okunduktan sonra, prospektüste belirtildiği dozda kullanılmalıdır. Bunun sebebi ilaç markaları arasında kullanım farklılıkları bulunmasıdır. Bazı ilaçlar ilişki sonrasında tek hap olarak kullanılırken, bazıları iki doz olarak kullanıldığında etkilidir. Etkinlik konusunda dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da acil kontrasepsiyon ilaçlarının diğer bazı ilaç ve bitkisel takviyelerin kullanımı ile etkileşebilmesidir. Özellikle barbitürat veya sarı kantaron kullanımı, ertesi gün haplarının etkinliğini önemli ölçüde azaltabileceği için dikkatli olunması önerilir.
Acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanımının sakıncalı olduğu çeşitli durumlar mevcuttur. Daha önce benzer etken maddeli ilaçlara karşı alerji gelişmiş kişilerde, ciddi karaciğer rahatsızlığı bulunan kişilerde, gebelerde ve etkileştiği çeşitli ilaçlar ile birlikte kullanımında karaciğer enzimlerini yükseltici etkisinden dolayı bu ilaçların kullanımı sakıncalı olarak kabul edilir. Levonorgestrel içeren ilaçların emzirme döneminde kullanımı bu etken maddenin süte geçmesi ile sonuçlanabilir. Ancak süte geçme oranının az olması nedeniyle bu etken maddeli ilaçların kullanımı genel olarak güvenli kabul edilir.
Ertesi Gün Hapı Kaç Gün Etkilidir?
Levonorgestrel etken maddeli ertesi gün haplarının kullanımı için önerilen uygulama en geç ilk 72 saat içerisinde 1,5 miligram oral tablet alınması şeklindedir. Bazı kişilerin diğer çeşitli sağlık problemleri nedeniyle kullandığı ilaçlar levonorgestrelin karaciğerden atılımını artırarak ilacın etkinliğini düşürücü etki yapabilir. Bu kişilerde hekimlerden tarafından gerekli görülmesi halinde alınacak doz 2 katına çıkarılarak 3 miligram olarak uygulanabilir. Rifampisin etken maddeli antibiyotikler, sarı kantaron, karbamazepin veya fenobarbital gibi özellikle nöbet engelleyici etkisi nedeniyle kullanılan ilaçlar, levonorgestrel etken maddeli ertesi gün haplarının karaciğerden atılımını artıran ilaçlar arasında yer alır.
Ertesi Gün Hapı Nasıl Koruma Sağlar?
Korunmasız cinsel ilişkinin ardından mümkün olan en kısa sürede alınması gereken ertesi gün hapı, beklenmedik gebelik oluşumunu içeriğindeki progesteron hormonu sayesinde engeller. Gebelik oluşumu için sperm hücresinin, kadın üreme sistemi organlarından biri olan fallop tüplerine ulaştığında burada hazır bekleyen yumurtayı döllemesi gerekir. Kadın vücudunda yaklaşık 2 gün kadar canlı kalabilen sperm hücresi, fallop tüplerine ulaştıktan sonraki 2 gün içinde yumurtlama olması durumunda da yumurtayı dölleyerek gebeliği oluşturabilir. Ancak korunmasız cinsel ilişki sonrasında alınan ertesi gün hapı, içerdiği yüksek miktardaki hormonlar sayesinde yumurtlamayı geciktirir. Yumurta, fallop tüplerinde sperm tarafından döllenmiş olsa bile, ertesi gün hapı kullanımı ile birlikte embriyonun rahme tutunmasına olanak tanıyan rahim içi duvarının kalınlaşmasını engelleyerek gebelik oluşumunun önüne geçer.
İstenmeyen gebeliklerin önlenmesi adına acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanılabileceği durumlar şu şekilde özetlenebilir:
- Kondom yırtılması
- Düzenli kullanılan doğum kontrol yönteminin atlanması
- Kullanılan diğer ilaçlara bağlı olarak mevcut kontrasepsiyon yönteminin yeterliliğine dair şüphe duyulması
- Korunmasız cinsel ilişki sonrası
- Cinsel saldırı sonrası
Ertesi gün hapının sağladığı korumanın özellikle preovulasyon olarak ifade edilen yumurtlama öncesi dönemde oldukça yüksek olduğu kabul edilir. Bu durumun nedeni ise bu ilaçların aynı zamanda rahim boynu (serviks) bölgesindeki salgıları artırarak sperm hücrelerinin yumurta hücresinin bulunduğu bölgeye geçişini engelleyebilmesinden kaynaklanır.
Ertesi Gün Hapının Yan Etkileri Nelerdir?
Ertesi gün hapı, planlanmamış gebeliklerin oluşumunu engelleme konusunda oldukça etkilidir. Korunmasız olarak girilen ilişkinin hemen ardından alındığında maksimum koruma sağlayan ilacın başarı oranı, cinsel ilişki üzerinden zaman geçtikçe düşer. Gebeliği engellemek için yüksek dozda progesteron hormonu içeren ertesi gün hapı, doğum kontrol yöntemi gibi kullanıldığında pek çok yan etkiye yol açabilir. Ayrıca tek kullanımda dahi âdet düzensizliği, bulantı ve kusma gibi semptomların görülmesine sebep olabilir. Kullanılan ilacın türüne bağlı olarak oluşacak adet düzensizliği, döngünün kısalması ve uzaması veya adet dönemleri arasında lekelenmeler oluşması şeklinde ortaya çıkabilir. İlaç alındıktan sonra ilk 2 saatte kişinin kusması durumunda, ilacın koruyucu etkisi olmayabilir. İlaç kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan şikayetlerin devam etmesi durumunda ise en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Ertesi gün hapı içeriğindeki yüksek miktardaki hormon ve hormon kullanımına bağlı olarak görülen yan etkilerden dolayı bir aylık zaman diliminde bir kereden fazla kullanılmamalıdır. Hormon kullanımın ayrıca kilo aldırmaya yol açtığı da bilinir. Obezite cerrahisi tedavisinin ardından pek çok hastaya yüksek hormonal değişiklik önerilmez. Bu kapsamdaki hasta grupları da ertesi gün hapı kullanımından kaçınabilir. Aynı ay içinde birden fazla korunmasız ilişkiye girilmesi durumunda ya da uzun vadeli ertesi gün hapı kullanıma bağlı olarak kişinin hormonal düzeni alt üst olabilir. Vücutta yer alan tüm sistemlerin haberleşmesini ve bir uyum içinde çalışmasını sağlayan hormonlardaki düzensizlik pek çok sağlık problemine yol açabileceği gibi ilacın uzun süreli kullanımına bağlı olarak ertesi gün hapı zararları olarak bilinen, âdet düzeninin bozulmasına, kalp damar hastalıklarına ve onkoloji ile ilgili tedavileri gerektiren kanser türlerinin oluşumuna da neden olabilir. Ertesi gün hapı yan etkileri nedeniyle yalnızca gebelik riski bulunan ve korunmasız olarak girilen cinsel ilişkilerden sonra ve en fazla ayda yalnızca 1 kez kullanılmalıdır. İstisnai olarak ilacın alınmasını takiben ilk 2 saat içerisinde kişi kusarsa bir doz daha ilaç kullanması gereklidir. İlacın diğer yan etkileri şu şekilde sıralanabilir:
- Memelerde hassasiyet
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Bulantı-kusma
- Karın ağrısı ve kramplar
- Hâlsizlik
- Şişkinlik
- Ara kanama
- Lekelenme
- Karın ağrısı
Baş ağrısı ve bulantı gibi yan etkiler birkaç gün içerisinde gerileme gösterir. Ertesi gün hapının kullanımı ile bir sonraki menstruasyon kanamasının 1 hafta ertelenebileceği veya kanamanın normalden daha şiddetli olabileceği unutulmamalıdır. Tüm bu yan etkiler genellikle ilacın alınmasını takiben olan bir sonraki adet kanaması için geçerlidir. Bazı kadınlarda ilacı kullanımı takiben hafif bir vajinal kanama meydana gelebilir ve bu durum genellikle 3 gün içerisinde sonlanır. Ağır şiddetli kanama veya kanamanın 3 günden fazla devam etmesi halinde sağlık kuruluşlarına başvurarak hekimlerden destek almanız önerilir.
Tüm acil kontrasepsiyon ilaçlarının aşırı kilolu ve obez kişilerde daha az etkili olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çeşitli çalışmalar ertesi gün hapı kullanan vücut kitle indeksi 30 ve üzerindeki kadınların obez olmayan ve bu ilaçları kullanan kadınlara göre 3 kat daha fazla hamile kaldığını göstermiştir. Bu nedenle özellikle aşırı kilolu kişilerde acil kontrasepsiyon tedavisi yerine bakır gibi çeşitli maddeler içeren rahim içi araçların (RİA) kullanımı daha uygun olabilir.
Bazı risk grubundaki kadınlara hekimleri tarafından inme, kalp krizi, pıhtı oluşumu ya da benzeri kardiyovasküler problemlere zemin hazırlayabileceği nedeniyle doğum kontrol haplarını kullanmaması gerektiği belirtilmiş olabilir. Bu durum tek seferlik kullanılan acil kontrasepsiyon ilaçları için geçerli olmayıp her gün kullanılan doğum kontrol haplarına göre bu tarz rahatsızlıklar açısından aynı riski oluşturmadığının bilinmesi önemlidir.
Bu ilaçların uzun vadedeki yan etkileri konusunda yapılan çalışmalar herhangi bir probleme yol açmayacaklarını gösterir. Acil kontrasepsiyon haplarının genel olarak çalışma mantığı ovulasyonun önlenmesidir. Serbest hale geçmiş ve döllenmiş yumurta üzerinde veya döllenip rahim içi duvara yerleşmiş olan yumurta varlığında bu ilaçların kontraseptif etki gösteremeyeceği unutulmamalıdır.
Ertesi Gün Hapının Kullanımı Sonrası Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar Nelerdir?
Acil kontrasepsiyon ilaçlarının kullanımını takiben sonraki olası gebeliklerin önlenmesi adına öncesinde kullanılan doğum kontrol yöntemlerini uygulamaya devam edilmesi önerilir. Ertesi gün ilaçlarının düzenli bir doğum kontrol yöntemi olarak kullanılmasından kaçınılması gerekir. Acil kontrasepsiyon ilaçları uzun süreli bir koruma sağlamaz. Ertesi gün hapının kullanımını takiben sonraki günlerde korunmasız cinsel ilişkiye girilmesi gebeliğin gerçekleşmesi açısından riskli kabul edilir. Bu nedenle bir sonraki cinsel aktivite öncesinde diğer doğum kontrol yöntemi uygulamalarına başlanması gerekir.
İlaç kullanımını takiben 1 ay sonrasında veya normal adet döngüsünün geciktiği durumlarda gebelik testi ile mevcut durumun aydınlatılması sağlanabilir. Adet gecikmesi ve gebelik testinin negatif olduğu durumlarda 1-2 haftalık gecikme de olsa menstruasyonun gerçekleşmesi beklenebilir. Sağlık kuruluşlarına başvuru sonrasında altta yatan gebelik durumunun aydınlatılması için hekimler tarafından kullanılan idrar ve kan analizleri diğer gebelik testlerine göre olası hamileliğin daha erken tespit edilmesini sağlayabilir.
Ertesi Gün Hapı Ne İşe Yarar?
Korunmasız cinsel ilişkilerde gebelik dışında bir diğer önemli konu da cinsel yolla bulaşan hastalıklardır. Ertesi gün haplarının bu hastalıklar ile herhangi bir ilgisi olmayıp vajinal akıntı ya da diğer çeşitli belirtileri vücudunuzda fark etmeniz halinde en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurarak olası bir bulaşıcı hastalığın aydınlatılması ve uygun tedavinin planlanması sağlanmalıdır.
Gebeliği önlemede ertesi gün haplarının yüksek başarı oranına rağmen çok düşük de olsa gebeliğin meydana gelme ihtimali bulunduğu unutulmamalıdır. Yapılan gebelik testlerinde sonucun pozitif olarak tespit edilmesi halinde hekimlerinize danışarak mevcut seçeneklerin neler olduğu konusunda bilgi almanız önerilir.
Sağlıklı bir yaşam için ertesi gün hapı kullanımı en fazla ayda 1 doz olarak sınırlandırılmalıdır. Aktif cinsel hayata sahip kişilerin gebelik planlamaması durumunda, uzman hekim ile görüşerek doğum kontrol yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgi alması ve kendisine en uygun yöntemin belirlenerek bu şekilde koruma sağlaması önerilir.
Sağlıklı günler dileriz.